Zamansız Mekanın Anatomisi: Yer Anlatısı, Ritüel ve Anlam Döngüsünde Mekansal Kutsal SüreklilikNazelin Pişkin

Mekân–kültür ilişkisi, farklı disiplinlerde çoğunlukla dönüşüm süreçleri üzerinden tartışılmakta; süreklilik boyutu ise görece ihmal edilmektedir. Bu tez, süregelen zamansallık içerisinde varlığını sürdüren arketip unsurların göz ardı edilmesinin, mekân–kültür ilişkisinin yalnızca bağlamsal ve esnek dinamikler üzerinden açıklanabileceği yönünde örtük bir kabul içerdiğini varsayar. Bu nedenle, mekân–kültür ilişkisine dair çözümlemelerde süreklilik olgusunu da eşdeğer bir analitik eksen olarak önerir. Tez, mekân–kültür ilişkisi içerisinde zamansal olarak erozyona uğramayan, şekil değiştirerek de olsa varlığını koruyan arketip döngüsel imgelerin ortaya çıkarılmasını amaçlamaktadır. Balıklıgöl Platosu’nu da içine alan Şanlıurfa geleneksel kent merkezi, süregelen zamansallıkla hem fiziksel olanın hem de anlamsal olanın parçalanıp birleştirilerek birçok kez üretildiği heterojen ve çok katmanlı yapısı nedeniyle araştırma alanı olarak seçilmiştir. Günümüzde “Peygamberler Şehri” olarak anılan ve kutsal mekânlarıyla öne çıkan Şanlıurfa, Göbeklitepe kazısıyla başlayıp Taş Tepeler Projesi kapsamında sürdürülen arkeolojik çalışmalarla birlikte, kutsal topografyasının kökenlerinin on iki bin yıl öncesine uzanan derin bir tarihselliğe sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu doğrultuda tez, farklı karakteristikteki katmanların değerlendirilmesini Anatomi Analiz Yöntemi çerçevesinde; Tipomorfolojik Analiz, Space Syntax, sözlü tarih ve arşiv taraması gibi etnografik saha çalışmalarıyla birleştirerek gerçekleştirmektedir. Tüm bulgulara dayanarak tez, kutsal mekânların sürekliliklerini yer anlatısı, ritüel ve anlamdan oluşan üçlü bir mekanizma aracılığıyla sürdürdüğünü ve bu sayede zamansal kırılmalara, inanç sistemlerindeki dönüşümlere ve mekânsal müdahalelere rağmen kutsal kimliklerini koruduklarını ileri sürmektedir. Buna paralel olarak tez, “anlamsal direnç” kavramını ortaya koymakta ve kutsal mekânların yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda simgesel anlam yoluyla da varlığını sürdürdüğünü göstererek, Conzen’in sokak ağları ve parsel örüntüleri olarak tanımladığı kentsel direnç unsurlarını genişletmektedir.